History of Guadalupe

Simanang Talaan(5)

Ganinang buntag, nangadto mi sa SM kuyog ang ubang Mass Communication Student sa STC ug amung gwapang program head nga si Miss Mia Embalzado para mutambong sa Kapamilya Media Forum. Nakitan pud usab namu didto si sir Tads nga kas-a nang nibisita sa atong Com26 nga klase. Nalingaw ko nagtanaw nga dili ra diay siya usa ka manunulat, kabalo pud diay usab siya mu host ug mu facilitate sa mga kalihukang pang TV. Nainteresado pud usab ako sa gihisgutang topic sa forum nga Maritime Disaster samut na nga bago pa lang nahitabo ang lunod sa MV Princess of the Stars. Gihisgutan sa forum ang mga kalihukang gibuhat sa Coast Guard, gobyerno, Marina, ug uban pa. Naganahan ko ug samut sa pagpaminaw pagabot sa mga kabanay sa nangalunod nga crew nga adunay mga reklamo ug pangutana alang sa mga katawhang naa sa panel. Wala na namu nahuman ang forum kay dapat nami mamalik sa skwelahan para sa amung mga hapon nga klase. Pagtapos sa klase, nidiretso nako sa Guadalupe para balikan ang akong interviewee para sa Com26 nga assignment. Salamat sa Diyos, naa ngyud akong interviewee ug nakasugod ra mi dayon sa akong interview. Pagkahuman sa interview, nideretso ko ug uli para i-convert ang audio ug ma post na sa blog. Dili pgyud dire natapos akong adlaw kay pagkahuman magconvert, nagdali-dali nako ug ilis para mu adto sa balay ni LJ. Nagsabot mi maghimo sa amung Com5 nga prefinals project arun wala nami problemahon sunod simana.

Puno gyud ug kahago akong tibuok adlaw. Lakaw dire, lakaw didto. Dagan dire, dagan didto. Sakay dire, naog didto. Kapoy man tinuod akong adlaw sa paglaroy-laroy pero nalipay ug nalingaw ra ko sa mga butang nga akong nakatun-an.

Simanang Talaan (4)

Dako akong kalipay nga nakauli ko sa Bohol karung simanaha. Maski wala nako gidahom ang mga nahitabo, kontento gihapon ko nga nakita nako akong pamilya ug higala. Niuli ko nga adunay plano maglipay-lipay ug makapahuway pero sa wala damha, nitugpa nako ang malas. Taas kaayo akong hilanat maong gidala ko ug ospital. Pagabot sa ospital, didto nahibawan nga aduna diay koy RTI o Respiratory Track Infection. Maong imbis maglipay-lipay, didto na hinuon mi sa hospital nagkita-kita ug nag reunion sa akong pamilya ug mga higala. Mahimuot ko maghunahuna nga gikan sa nawad-an ug kwarta, naawayan, ug nabyaan sa barko, ma ospital pagyud diay ko. Ngana gyud ko kapaborito sa malas karung mga panahona. Pero maski ngani ang nahitabo, “on the go” gihapon ko. Dili dapat muhunong ang kinabuhi. Daghan pa ang dapat buhaton ug taas pa akong dapat kabuton.

Sa akong pagbalik dinhi sa Cebu, balik napud sa pagskwela. Balik napud sa daghang problema ug buhatunon. Pero nagpabiling ligon akong kasingkasing ug pangisip tungod sa mga amiga nga nagsuporta ug dako kanako. Nindut kaayo sa buot nga pagbalik gyud nako sa skwelahan, ila gyud ko giatiman ug tarong kung ok na ba ko ug ila pud ko gistoryaan kung unsa sila kamingaw wala ko. Dako akong pasalamat nga aduna koy mga miga nga ako nang matawag nga pamilya.

Lima ka Bagong Pulong

16th set:
1. pangasaw'onon - fiancee
Nibisita gabie sa balay ang pangasaw'onon ni kuya.

2. nagpasiugda - take the lead, started
Nagpasiugda ang gobyerno ug feeding project alang sa mga kabus.

3. paaron-ingnun - pretend
Nagpaaron-ingnun siya nga buotan, kawatan diay to.

4. manimuyo - resident
Nihawa na ang mga manimuyo sa Barangay Guadalupe sa dinhang nahibaw-an nga naay posibleng landslide mahitabo.


5. maalinggaton - observant
Ako usa ka maalinggaton nga tao labi na sa mga butang bahin sa akong pamilya.

15th set:
1. panaksan - bowl
Ibalhin na sa panaksan ang sabaw.

2. pagkawalay pagbati - apathy
Gipaklaro niya iyang pagkawalay pagbati sa amung panagamigahay.

3. kamisin - t-shirt
Pirteng hugawa sa iyang kamisin.

4. danguynguy - cry; sob
Grabe kakusog ang danguynguy sa mga namatyang kabanay.

5. patalinghog - listen
Akong gipatalinghogan iyang mga kaligutgut sa kasingkasing.

14th set:
1. hingawat - kleptomaniac
Akong nahibawan nga hingawat diay iyang pakaslan nga lalake.

2. giuyonan - agree
Giuyonan nalang ni mama iyang plano arun wala nay daghang lalis.

3. bulan - month
Taga bulan ko mubayad sa renta sa akong giabangang balay.

4. kinabubuton - voluntary
Kinabubuton nakong gitabangan ang mga bata nga wala nay mga giilang pamilya.

5. tilap - lick
Hilig kaayo mutilap sa iyang ikog akong iro nga si Pepsi.

13th set:
1. estranghero - stranger
Estranghero ko niining lugara.

2. pailalum - underlie
Ipailalum lang ang akong mga sanina sa aparador.

3. Aparador - closet
Hiposa ug tarong imung aparador.

4. bungol - deaf
Nabungol si Paul tungod sa iyang naagiang aksidente.

5. amang - mute
Dapat natong respetuon ang mga amang.

12th set:
1. basol - regret
Wala ko nagbasol sa akong pagbiya niya.

2. lapaw - overflow
Nilapaw na ang tubig sa balde.

3. hubas - subside
Nihubas na ang tubig sa kanon nga akong giluto.

4. bukya - jellyfish
Nakakita ko ug bukya sa balas paghunas ganina sa dagat.

5. tagsugid - narrator
Ako ang tagsugid sa storya sa iyang kinabuhi.

11th set:
1. katilingban - society
Gidungog sa katilingban ang gustong maitabo sa gobyerno.

2. kinataliwadan - center
Kanang naa sa kinataliwadan akong inahan.

3. matikud - observe
Nakamatikud ko sa iyang gibati nga kaguol karong adlawa.

4. maalimahon - careful
Usa ka maalimahon nga inahan akong nanay.

5. taspukan - lazy
Dili ko ganahan makigkuyog ug taspukan nga higala.

10th set:

1. poise - kaugdang
Nibarog ko sa akong pagkatagak nga adunay kaugdang.

2. rightful - maangayon
Maangayon lang nga mapriso siya sa iyang pagpatay sa bata.

3. scatter- sabwag
Nganong sa salog man intawon nimu gisabwag ang tubig nga para sa mga tanum?

4. tremendous - makalilisang
Nagsakit akong dughan nagtanaw sa makalilisang nga panghitabo.

5. unusual - talagsaon
Talagsaon ra mulabay ang O4C nga jip dire dapita.

Paminawa ug Dungga

Simanang Talaan: " Ayaw buanga ang taong mas buang pa nimu! "

Nagsugod akong simana nga pirteng ninduta! Malipayon ko kay una sa tanan, tulo ka buwan naming naghigugmahay sa akong pinalangang uyab. Ikaduha, dagko akong kuha sa amung mga exam pag midterms niaging simana. Ug ikatulo, hayahay pa gyud kaayo mi karong simanaha kay absent halos tanan namung mga maestra ug wala mi tarong nga klase sa ubang adlaw.

Lingaw na unta kaayo akong simana samut na gahapon nga adunay event ang ABS-CBN sa USJR hangtod sa nadaot akong maanindut nga pagbati tungod sa usa ka grupo sa mga wala ilhing babae. Nikalit ra uroy sila ug panipat namu mga teresyana apil nako. Gipasagdan nalang man pud nako kay kabalo kong ilaha to nga skwelahan busa ilaha pud tong teritoryo pero pagkahuman sa program, sa dinhang nangawas nami sa akong mga kuyog, gitagbo mi nila sa purtahan. Sa walay rason, giharangan ra mi nila ug kalit sa exit ug gisakaan ug kilay. Didto nisurot akong dugo. Dili abi kay ilaha tong teritoryo, pwede napud mi nila bastuson. Ako pagyud ilang gipiling bangaon nga kung buang sila, mas buang pa ko nila. Ako ang klase sa tao nga dili muduko sa lebel sa mga taong walay saktong pamatasan pero ug akong dignidad na gani tumban, musukol nagyud ko. Dinha na makita ang katag sa akong pagkamaldita.

Bastos kaayo hunahunaon nganong harangan mi nila sa purtahan nga aduna man intawon mi katungod mangawas. Daghan pagyud kaayo sila ug libak sa amung skwelahan. Nagpadungog dungog ba naman sila sa amung atubangan maong ako silang giduol ug gipangutana kung unsa ilang problema. Maayo pa kaayo nakong storya nila pero gitubag ra intawon kog mga bastos nga pulong. Kung aduna unta silay problema namung mga teresyana, ila unta ming tarungon ug storya dili kay manglibak sila. Asa naman intawon ilang giskwelahan ana? Nailhan pa naman unta silang nindut nga skwelahan samut na sa Mass Communication. Wala man unta sila hilabti, nganong mamikil paman gyud? Sorry nalang nila kay wala gyuy tambal sa mga suyaon! Gahugaw-hugaw lang sila sa pangalan sa ilang respetadong skwelahan. Wala ko gadahum nga ngadto diay ug pamatasan ang mga studyante sa ubang skwelahan. Daghan kaayo muingon nga maldita daw ang mga taga STC pero sa nahitabo, didto nako nakitan nga dili gyud diay kini tinuod. Mahimo lang ming maldita kung unhan mi ug bikil. Luoy lang nila dili magpakanse ang mga teresyana!

Dako gyud akong kahiubos atong mga bayhana. Kung pwede lang unta sila tudluan ug saktong pamatasan ug unsaon paglihuk isip usa ka babae nga katuhuan sama sa mga teresyana, buhaton gyud nako. Ako ray naluoy nila. Iampo nalang nako ilang mga kinabuhi nga hinaot naa pa silay kaugmaon sa ilang mga ngil-ad nga batasan!

Pakighinabi kay Gng. Aurelia Sumile

Exemplary Cebuana(for midterms) "Maestrang Gimahal "

Ang kabaskug sa panglawas wala sa edad. Mao kini akong nakita ug nakatunan sa akong pakigstorya kay Gng. Aurelia Sumile.

Si Madame usa ka tinuod nga tubong Cebuana sukad sa pagkabata hantod karon nga aduna na siyay pamilya. Wala siyay plano mubiya sa Sugbo mahitungod nga dinhi siya natawo maong dinhi pud niya gipili ihatag tanan niyang serbisyo.

Si Madame Sumile usa ka maestra sa St. Theresa's College. Traynta Siete katuig na siyang nagtudlo ug nahimung ikaduhang inahan sa iyang mga studyante. Sa edad nga saisinta uno anyos, baskug ug aktibo pa si madame. Matod pa niya, " alive and kicking" pa kaayo siya. Sa walay dapig-dapig, batan-on pa tinuod tanawon si madame. Aduna pay porma ug nilihukan nga murag dili gayud saisintay uno. Pirme lang nimu siya makitan nga magngisi ug magtabi sa maski kinsa niyang malabyan. Ehemplo si madame sa kadaghanan hilabi na sa iyang mga studyanteng iyang natabangan. Saksi ko sa kung unsa nga klaseng maestra si Madame Sumile ug makaingon ko nga labaw pa sa pagtudlo ang iyang gugma sa iyang mga sakop ug sa iyang propesyon. Para niya, ang pagkatun sa usa ka studyante dili masukod sa kataas sa mga grado ug sa mga leksyon nga iyang gipangyawyaw kung dili masukod lang kini sa kantidad sa nasabtang saktong pamatasan para magamit nila inig puhon-puhong sila napud ang mahimung maestra. Mailhan lang kung nasabtan sa studyante iyang tumong kung ginagamit kini sa pangadlaw adlaw nga kinabuhi. Si Madame nagtudlo ug education, Filipino, ug Values Education subjects sa pipila na katuig. Dako nalang akong kakurat ug pagkahibung nga accountancy gyud diay unta to iyang ganahan nga kurso. Nagdamgo siya nga mahimung usa ka certified public accountant pero sa kakuwang sa kwarta, napugos siya mageducation nalang kung diin nahasa ug napurma ang iyang interes ug pagmahal sa pagtudlo. Wala niya gikauwaw nga siya usa ka produkto ug public school. Gikan elementarya hantud kolehiyo, public nga skwelahan ra gyud daw siya nagskwela tungod sa kalisud sa kinabuhi sa ilang pamilya tunguna.

Mura pud ug teleserye sa TV ang kinabuhi ni Madame kung diin dako ang iyang garbo nga naagian niya tanang klase sa kalisud. Kay matod pa niya, ang tanan niyang naagian nga kasakit ug pitos sa kinabuhi ang nakatabang ug dako sa iya para makabot niya kung unsa siya ug naa niya karon.

Dako ang pasalamat ni Madame sa Ginoo nga sa iyang pangidaran karon, nakabot na niya ang iyang gustong makabot sa kinabuhi. Sa edad nga 61, kontento na siya sa iyang panginabuhi kuyog iyang bana, anak, ug mga ikaduhang anak. Kung naa man gani kunoy kuwang, mao kini ang makitan niya iyang bugtong nga anak makagradwar sa kolehiyo. Bilib ko sa iyang determinasyon ug kadasig sa iyang propesyon hilabi na sa pagpaabot sa iyang mga studyante sa paghatag ug dakong importasya sa dialektong Cebuano. Usa siya ka Filipino teacher nga nagtabang ug preserbar hantod sa iyang makaya ang dialekto natong mga Pilipino. Iyang ginapamata ang katawhan pinaagi sa iyang tinudluan nga angay natong paga-ampingan atong kultura ug dialekto kay kini usa ka sagradong tatak samut na natong mga Sugbuanon.

Sa dinhang gipangutana kung hantod kanusa siya magpadayon ug tudlo ug kung wala ba siyay plano muundang, usa lang ang tubag ni Madame. Ug kini ang dili siya mu undang hantod kailangan pa ang iyang serbisyo ug kaya pa sa iyang lawas. Dili sayon, dili dali, pero para sa usa ka tao nga andam ihatag ang iyang kinabuhi alang sa uban, sayun ug dali ra kini. Niya nako napatinudan nga kung naa gyud imung kasingkasing ug gugma sa imung ginabuhat, maski unsa pay mahitabo, dili gyud ka mawad-an ug interes niini.

Tinuod nga dili lalim ang kinabuhi sa usa ka mangtutudlo. Angay gayud sila hatagan ug dakong pasalamat alang sa serbisyo ug sakripisyo nga ilang gidalit sa katawhan. Angay silang tawagong bayani kay kung dili tungod nila, walay dagkong tao karun ang niasenso. Sama ni Madame Aurelia Sumile, sila ang klase sa mga maestrang magbilin gyud ug tatak sa kinabuhi sa ilang mga studyantye. Dili masukod nga kalipay ang ilang mabati sa dinhang naay mga higayon nga makitan nilang tagas ug maabtan ilang mga ikaduhang anak matapos ang pila katuig nga paghashas sa ila. Mao kini ang pinakadakong medalya nga ilang madawat sa dinhang ilang mahibawan nga wala nasayang ilang kahago ug pagsabot sa pagtudlo kanato. Saludo ko sa atong mga maestra ug mahimo untang inspirasyon ang storya ni Madame Sumile sa mga kabatanonang naglantaw makatilaw ug kahimtang sa kinabuhi samtang nagtabang sa uban.

Mabuhi ang mga maestra ug mabuhi ang Sugbuanon!

Simanang Talaan: "Kanusa pa kaha?"

Dako akong kalipay nga wala na nisukwahi ang akong panglawas karong simanaha. Nakahungaw na pud akong kasing kasing sa kakulba ug akong utok sa cigeg tuon kay humana gyud amung midterms. Kaluoy sa Diyos, nakatubag ug gisayunan ra ko sa amung mga exams.

Nindut ang dagan sa akong mga adlaw karong simanaha hilabi na nga nakabisita akong pinangang inahan dire sa Sugbo. Wala mi giusik nga panahon para dili kumustahon ang isig usa. Pag Sabado sa hapon, human sa akong klase sa Com 26, nideretso mi ug laag sa SM. Nanuroy ug nananaw mi ug sine. Gikumusta niya akong pagskwela ug gikumusta pud nako siya sa amung negosyo ug sa iyang kinabuhi didto sa Bohol nga wala ko. Suod mi sa akong mama ug kami ra gyud na duha magtinabangay kung aduna mi mga problema. Karun ra nahitabo nga nagkalayo mi sukad sa akong pagkabata. Mas ganahan unta ko nga sa Bohol ra muskwela para dili nako mabyaan akong mama pero mas gusto niya ihatag nako ang nindut nga edukasyon maong mas gipalabi niya akong kaugmaun pinaagi sa pagtugot nga dire ko sa Cebu magkolehiyo. Sa amung kasuod, dili pud ko makaingun nga pirme mi magkasinabot. Naay daghang higayun nga maglalis mi sa akong mama tungod sa mga butang nga di niya mauyonan. Mas magkasinabot mi ug pangutok sa akong papa pero mas nasuod ug nagdako ko sa akong mama. Isip usa ka "unika ija", kasabot man ko sa kahugot sa pagdisiplina nila nako pero masubraan lang gyud usahay. Samut na akong mama! Sa tanang butang nga dili namu makasinabtan, ang pagsalig gyud amung
kalalisan. Daghan ra kaayo siya ug bawal sa ako. Bawal magbarkada, bawal maglaag, bawal dugay muuli, ug labaw sa tanan ang bawal manguyab. Kabalo ko nga natural sa usa ka inahan ang buhaton tanan para sa ikamaayo sa iyang anak pero para nako taphaw ug mabaw ra man ang iyang mga rason nganung iya kong bawalan. Dili siya ganahan nga mapareho ko niya nga nabuntis ug sayo ug wala nagkadimao ang kinabuhi. Ang ako lang pud unta, nganung buhaton paman nako iyang mga sayup kung kita nako sa mga epekti niini. Ganahan lang unta ko musalig sita nako ug iya kung tanawon isip usa ka anak nga naay bugat nga pagtuo. Dili man pud ko ang klase sa pagkababae nga magpadala ug barkada samut na sa uyab. Karun nga aduna nakoy hinigugma, maglisud ko ug ingun niya kay magsugod palang ko magwali na akong inahan. Ganahan na unta ko musulti niya para wala nakoy ginatago pero dili man gyud itugot sa panahon. Tanawon nalang ni kung hantud asa nako kutob matago ang amung relasyon sa akong kaugalingon nga inahan.

Kanusa pa kaha muabot ang panahon nga masabtab ko niya? Pero samtang dili pa, sabton nalang nako kung unsa man gani iyang rason kay maski unsa pay mahitabo, siya gihapon akong inahan. Akong inahan nga nagpadako ug akong labing gimahal.

Simanang Talaan: "Gubot nga simana"

Wala ko kasabot sa akong pamati karong simanaha. Buot nako maayo para makabuhat sa akong mga buhatunon ug responsibilidad isip usa ka studyante, pero ang akong lawas musupak gayud. Dumingo palang sa buntag, lain na akong paminaw. Nagsakit akong tiyan sa di masabtang rason. Mura kog gikabuhi ug walay umoy akong tibuok kaunuran. Pero maski unsa pa kalian akong lawas, ako gyud gipugos nga muskwela pag Lunes. Wala nalang nako hunahuna-a ang sakit para dili maapektuhan akong pagskwela samut na nga daghan mi dapat lampuson para sa midterms sunod simana.

Ikaduhang adlaw sa akong simana, gihilantan ko. Tungod sa kataas sa akong temperatura, wala nako nisud ug klase kay di gayud ko makabangun sa katre sa kaluya. Sa akong paningkamut nga mawala akong hilanat, nakasud nako ug klase pagmiyerkules. Pero murag nagsunod gyud ang malas sa ako kay mao pay pagka ayo nako, laing problema napud akong giatubang.

Ako usa ka officer sa among organization sa Mass Communication ug isip usa ka auditor sa org., nasayud ko sa akong responsibilidad sa ubang tao ug sa akong kauban nga mga officers. Nalain ug nahiubos lang ko sa gipangingun sa usa ka tao nga taas pa naman unta akong paglantaw ug respeto. Iyang gikwestyon ang akong serbisyo kung diin wala naman unta koy laing gibuhat kungdi mutuo ug buhaton iyang gipangsugo maski layo ra kini sa akong trabaho isip usa ka auditor. Tanawon sa unta niya iyang kaugalingon usa siya manghinaway sa uban. Wala nako ganahi sa mga panghitabo ug sa batasan sa akong mga kuyog nga nakaapekto sa akong panglantaw sa org. Ako ang klase sa pagkababae nga nagatuo nga kung ikaw usa ka suluguon sa ubang tao, dapat dako imung pagsalig sa kapasidad anang tawhana. Wala koy plano iingun ang akong gibati sa iyaha kay kabalo ko nga dakong gubot lang ang mahitabo maong buhaton nalang nako tanang pwede nakong matabang taman sa akong makaya para ipakita sa iyaha nga dili ako ang klase sa tao nga iyang gipanghinabi. Kung wala siya makontento sa akong gipangbuhat, lunuron nako siya ug produkto sa akong pagsakripisyo isip usa ka officer arun makita niya iyang pagkuwang ug kawalay kusog nga muatubang sa iyang mga sayup.

Naghinaot ko nga mawala ra kini tanang problema ug mubalik na sa hapsay ang akung pangutok sunod simana kay ug dili man gani, wala ko kabalo ug asa ra kutob akong makaya.